„One w nim brały udział nadzwyczaj żywy”.
O paniach w Powstaniu Wielkopolskim

Czy kobiety mogły brać udział w powstaniach? Okazuje się, że tak, czego dowodzi przykład Powstania Wielkopolskiego z lat 1918-1919. Panie służyły jednak nie z bronią w ręku, lecz zabezpieczały tyły walczących powstańców, działając na różnych polach, równie ważnych jak same starcia zbrojne. Do swojej pracy przygotowywały się jeszcze zanim 27 grudnia 1918 r. wybuchły w Poznaniu pierwsze walki. One, jak i przyszli powstańcy, wzrastały w patriotycznej atmosferze polskich domów, gdzie obecne były wciąż wspomnienia o przeszłości, o polskich powstaniach, ale i spoglądano w przyszłość wypatrując upragnionej wolności. Dominującą pozycję w domowym zaciszu zajmowały matki, co we wspomnieniach podkreślało wielu powstańców. Na początku XX w. panie zaczęły rozszerzać swoją działalność zrzeszając się w organizacjach, których celem była opieka nad dziećmi, tajne nauczanie, ale także zasilały szeregi towarzystw, które do niedawna jeszcze były dla nich niedostępne – Towarzystwo Gimnastyczne Sokół czy skauting. Po wybuchu I wojny światowej uczestniczyły w kursach pielęgniarskich, prowadziły kuchnie dla powracających z frontów Wielkiej Wojny Polaków w niemieckich mundurach i cywilnej ludności powracającej z głębi Niemiec. Po wybuchu walk były zatem gotowe do podjęcia działań wspólnie z powstańcami. Polami ich aktywności były przede wszystkim służby medyczne, aprowizacja i łączność oraz zaplecze cywilne, a więc na szeroką skalę zakrojona praca organizacyjna często wymagająca odwagi i poświęcenia, nieraz niebezpieczna, prowadzona w bliskości toczonych walk. Po wybuchu Powstania Wielkopolskiego obok spontanicznie tworzonych oddziałów powstawać zaczęły, z inicjatywy i pod przewodnictwem kobiet, kuchnie, oddziały sanitarne i szpitale, do czasu przejęcia tych kwestii przez formujące się w początkowym okresie walk Dowództwo Główne. Przypuszcza się, że udział w Powstaniu Wielkopolskim wzięło ok. 650 kobiet, pochodzących z różnych grup społecznych, od mieszkanek wsi po panie z arystokratycznych rodzin, zróżnicowanych także pod względem wieku, od młodych dziewcząt po kobiety w średnim wieku. Poznajmy zatem te dzielne kobiety i ich pełnione z wielkim zaangażowaniem obowiązki!